Na podstawie wskazanych danych można ocenić kondycję, wypłacalność i wiarygodność przedsiębiorstwa – dlatego tak istotne jest aby dane zawarte w sprawozdaniach pokrywały się z rzeczywistością. Każde bowiem przekłamanie prezentowanych danych może prowadzić do błędnej oceny przedsiębiorstwa a tym samym pociągnąć za sobą duże konsekwencje gospodarcze. Za prawidłowo sporządzone sprawozdanie finansowe uznaje się to, które opiera się przede wszystkim na rzetelnie prowadzonych księgach rachunkowych, wykazujące realny majątek organizacji (z potwierdzeniem inwentaryzacyjnym) i kompletnym wykazem kosztów i przychodów (J.Pfaff: „Wpływ rewizji finansowej na wiarygodność sprawozdania finansowego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2007, s. 62).

Manipulacje w sprawozdaniach finansowych

Manipulacją można określić każde świadome, niezgodne z prawem, działanie zmierzające do poprawy wizerunku organizacji, którego celem jest wprowadzenie w błąd poprzez niewłaściwą ocenę opartą na nieprawdziwych informacjach. Istotnym, wartym podkreślenia jest fakt, że działanie aby niosło znamię fałszerstwa powinno być działaniem świadomym, przez to trudno odróżnić manipulację od zwykłego błędu popełnionego przy sporządzeniu sprawozdania finansowego, którego nigdy nie można wykluczyć. W ocenie sprawozdań finansowych pod kątem manipulacji warto również zwrócić uwagę na istotną kwestię odróżnienia księgowości kreatywnej od agresywnej. W dużym uproszczeniu, księgowość kreatywna to działania mające na celu poprawę wizerunku spółki poprzez umiejętną prezentację danych w oparciu o obowiązujące przepisy prawa. Księgowość agresywna natomiast to działania sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa, przekłamujące stan rzeczywisty organizacji.

Świadoma manipulacja lub wprowadzenie nieprawidłowych informacji do sprawozdania finansowego to skomplikowany i trudny do wykrycia proces. Wynika to przede wszystkim ze złożoności sprawozdania finansowego i powiązań między poszczególnymi jego elementami – dla przykładu dane zawarte w bilansie muszą mieć swoje odzwierciedlenie w rachunku zysków i strat i w rachunku przepływów pieniężnych.

Cele, dla których dokonywane są manipulacje w sprawozdaniach finansowych mogą być zależne od efektu jaki chce uzyskać podmiot dokonujący fałszerstwa. Do najczęstszych pobudek należą działania zmierzające do korzyści podatkowych firmy – poprzez celowe obniżanie lub zwiększanie danych odnośnie dochodu organizacji. Przekłamania mogą być również wprowadzane po to, aby wykreowana w ten sposób kondycja finansowa firmy umożliwiła uzyskanie kredytu na działalność w instytucjach bankowych lub przekonała do siebie potencjalnych inwestorów lub nabywców organizacji. Nie można również wykluczyć sytuacji, w których wyniki fałszowane są po to aby móc wyróżnić się na tle konkurencji i zyskać tym samym większą ilość kontrahentów.

Odpowiedzialność karna z tytułu fałszerstw w sprawozdaniach finansowych

Odpowiedzialność karna za fałszywe informacje zawierane w sprawozdaniach finansowych ujęta jest w rozdziale 36 Kodeksu Karnego „Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu” oraz ustawie o rachunkowości. W myśl art. 77 ostatniego aktu prawnego, kto wbrew przepisom ustawy dopuszcza do nieprowadzenia ksiąg rachunkowych, wprowadzenia ich wbrew przepisom ustawy lub podawania nierzetelnych danych, nie sporządza sprawozdania finansowego (…) lub sporządza je niezgodnie z przepisami ustawy lub zawarcia w tych sprawozdaniach nierzetelnych danych podlega grzywnie lub pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie. Dodatkowo, odpowiedzialność karna jest większa gdy celowo sfałszowane sprawozdanie finansowe doprowadziło do popełnienia kolejnych przestępstw gospodarczych.

Zwraca się przy tym szczególną uwagę na wynikający z art. 64 ustawy o rachunkowości obowiązek badania sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta, który wydaje opinie o tym, czy złożone sprawozdanie finansowe jest zgodne z przepisami prawa oraz czy odzwierciedla stan faktyczny przedsiębiorstwa poprzez badanie stanu majątkowego, finansowego i wyniku finansowego kontrolowanego podmiotu.

Enron Scandal

Jednym z najgłośniejszych przypadków nadużyć i fałszerstw w sprawozdaniach finansowych jest przypadek amerykańskiego przedsiębiorstwa energetycznego Enron Corporation. Przez przekłamywanie swoich wyników finansowych Enron uchodził za jedną z najbardziej rozwojowych korporacji w Stanach Zjednoczonych, których akcje określano mianem „blue chip”, czyli cieszące się dużym zaufaniem inwestorów akcje dużych spółek o dobrej kondycji finansowej. Doniesienia o oszustwach dokonywanych w Enron natychmiast spowodowały spadek ich akcji z poziomu 90$ do wartości kilku centów a także uruchomiły lawinę procesów karnych, w których kadrze zarządzającej postawiono i potwierdzono zarzuty związane z przekłamaniami związane z m.in. ukrywaniem kosztów i zawyżaniem przychodów  przedsiębiorstwa.

Przypadek wywołał bardzo duże poruszenie w sferze społecznej i biznesowej w USA i gospodarce światowej. Zwrócił bowiem uwagę na występujące zjawisko agresywnej księgowości i skali konsekwencji jakie może wywołać świadome fałszowanie danych przedsiębiorstwa. Po skandalu uruchomiono procedury mające zwiększyć kontrole w przedsiębiorstwach i możliwie ograniczyć ryzyko wystąpienia podobnych zjawisk.

Marka Enron po oskarżeniu i udowodnieniu przedstawianych zarzutów uchodziła za niechlubny przykład przestępstwa gospodarczego i fałszerstwa w sferze gospodarczej.