RÓŻNICE MIĘDZY UMOWĄ ZLECENIE A UMOWĄ O DZIEŁO

Zasadniczą różnicą pomiędzy umową zlecenie a umową o dzieło jest cel umowy. Umowa zlecenie to umowa starannego działania (tak jak umowa o pracę), natomiast umowa o dzieło to umowa rezultatu. Oznacza to, że wynagrodzenie za wykonanie umowy zlecenie należy się nam tylko dlatego, że wykonujemy ją z zachowaniem należytej staranności (np. naprawiamy samochody), natomiast wynagrodzenie za dzieło należy się nam tylko wówczas, gdy wykonamy umówione dzieło (np. naprawimy samochód). Różnica jest więc taka, że na zlecenie można samochód naprawiać (czasownik niedokonany), ale niekoniecznie trzeba naprawić, a na dzieło trzeba naprawić (czasownik dokonany). Ważny jest również jednostkowy, konkretny charakter dzieła w przeciwieństwie do powtarzalnego zlecenia. Oznacza to, że na dzieło nie można być zatrudnionym od-do (można co najwyżej określić, od kiedy najpóźniej należy rozpocząć wykonywanie dzieła i do kiedy najpóźniej należy zakończyć wykonywanie dzieła), w przeciwieństwie do zlecenia. Zatem napisanie konkretnego wniosku o dofinansowanie lub sprawozdania jest dziełem, ale pisanie wniosków i sprawozdań dziełem już nie jest. Wykład jest dziełem, jeżeli wykonawca sam opracował program i skrypt, a nie jest dziełem, jeżeli tylko przekazuje treści programowe opracowane przez kogoś innego (np. nauczyciel).

Zasadnicze cechy i różnice pomiędzy tymi formami zatrudniania przedstawia poniższa tabela:

Z powyższej tabeli wynika, że podstawowymi cechami odróżniającymi umowę o pracę od pozostałych umów są:

-          ustawowy obowiązek zapłaty wynagrodzenia i brak możliwości jego zrzeczenia się,

-          ustawowo wyznaczony obowiązek osobistego wykonywania pracy i brak możliwości wyznaczenia przez pracownika swojego zastępcy do wykonywania pracy,

-          ustawowo uregulowany obowiązek wykonywania poleceń służbowych i istnienie podległości służbowej,

-          nie ponoszenie przez pracownika ryzyka prowadzonej przez pracodawcę działalności gospodarczej,

-          ograniczenie przez Kodeks pracy odpowiedzialności pracownika za skutki złego wykonywania pracy,

-          zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy określonej w ramach umowy o pracę (pracownik przy wykonywaniu tej pracy jedynie sprzedaje swoją siłę roboczą).

Zachowanie powyższych cech ma istotne znaczenie dla oceny, na przykład przez sąd pracy, czy dana umowa - mimo jej tytułu (nagłówka) -jest czy też nie jest umową o pracę. Przy ocenie, jaki rodzaj umowy łączył strony, sąd pracy bierze także pod uwagę inne, mniej istotne cechy, dlatego niezmiernie ważny jest sposób ustalenia treści umowy, bowiem od tego zależy, czy w ewentualnym sporze o ustalenie, jaki rodzaj stosunku prawnego łączył strony, sąd pracy nie dojdzie do przekonania, że dana umowa jest inną umową, niż wskazano to w nagłówku umowy, albo inną niż sądziła jedna ze stron.

Poniżej trochę o oskładkowaniu zleceń i dzieł.

Przy umowach zleceniach i agencyjnych bez ubezpieczenia społecznego oraz przy umowach o dzieło osoba wykonująca te umowy nie nabywa żadnych praw, określonych w Kodeksie pracy i w prawie ubezpieczeń społecznych. Upraszczając sprawę, można powiedzieć, że w tym zakresie zleceniobiorca (agent), wykonawca jest traktowany jak osoba nigdzie nie pracująca i nie ubezpieczona (w ZUS).

Przedstawienie różnic pomiędzy umową o dzieło a umową zlecenie ma znaczenie przy ustalaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego. Umowa o dzieło zawarta do 13 stycznia 2000 r., nawet z własnym pracownikiem, niezależnie od czasu jej wykonania, nie jest objęta obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Natomiast umowa o dzieło zawarta po dniu 13.01.2000 r. z własnym pracownikiem, bądź zawarta po tym dniu z inną osobą niż własny pracownik, gdzie następnie strony tej umowy o dzieło w trakcie jej wykonywania zawarły umowę o pracę, są objęte obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego. Zasada ta dotyczy także umów o świadczenie usług, do których stosuje się  zgodnie  z kodeksem cywilnym przepisy dotyczące zlecenia[1].

Podstawowymi cechami różnicującymi umowę o dzieło od umowy zlecenia są:

 -        ustawowy obowiązek zapłaty za dzieło (zlecenie może być wykonywanie nieodpłatnie),

 -        niewłaściwe wykonanie dzieła powoduje powstanie roszczenia z tytułu odpowiedzialności za wady fizyczne lub prawne dzieła, wykonujący dzieło ponosi więc ryzyko gospodarcze,

 -        przy wykonywaniu dzieła wykonujący dzieło zmierza do osiągnięcia konkretnego, z góry określonego rezultatu, i rezultat ten musi osiągnąć, natomiast przy zleceniu zleceniobiorca zobowiązuje się dokonać określonej czynności prawnej lub świadczyć usługę, ale nie gwarantuje konkretnie oznaczonego rezultatu.

Zachowanie ww. różnic w umowie o dzieło uniemożliwi uznanie tej umowy za umowę zlecenie, a tym samym uniemożliwi obciążenie jej składką na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.

Zdaniem autora, do umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (zleceniobiorcy) oraz do umowy o dzieło nie można zaliczyć umów z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych[2], bowiem umowy z prawa autorskiego:

1)      uregulowane są odrębną ustawą,

2)      nie mają za przedmiot ani dokonania czynności prawnej, ani stałego pośredniczenia, ani wykonywania usług; ich przedmiotem nie jest dzieło, ale utwór w rozumieniu prawa autorskiego,

3)      statuują powstanie specyficznej, przynależnej tylko tym umowom więzi między utworem a twórcą, wyrażającej się przede wszystkim istnieniem niezbywalnych autorskich praw osobistych, czego nie ma przy umowach o dzieło,

4)      nie mają na celu wykonywania pracy zarobkowej, lecz pobieranie pożytków z praw autorskich,

5)      przenoszą jedynie prawa, a nie własność rzeczy – jak w umowie o dzieło,

6)      nie mogą być wykonywane przez zastępcę, bowiem są nierozerwalnie związane z osobą twórcy, jego indywidualnym charakterem, którego nikt inny nie posiada,

7)      dotyczące przeniesienia autorskich praw majątkowych wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności[3], czego nie ma przy pozostałych umowach,

8)      według przepisów podatkowych są innym źródłem przychodów niż przychody z: umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło.