Więcej klepaniny. A jest jakiś konkretny powód takiego ograniczenia?

Tak. Wynika to z logicznej kolejności przetwarzania zapytania TSQL, która jest inna od tej, w jakiej wpisujemy zapytanie.

Kolejność logiczna wygląda następująco:

1. FROM
2. WHERE
3. GROUP BY
4. HAVING
5. SELECT
6. ORDER BY

Widać z tego, że aliasy pól, które tworzymy w klauzuli SELECT, są dopiero dostępne dla ORDER BY. W związku z tym aliastów pól nie możemy stosować we wcześniejszych klauzulach.

To spore ograniczenie, które powoduje, że musimy kopiować kod, co w praktyce często prowadzi do błędów logicznych - wystarczy, że poprawimy wyrażenie w SELECT, a zapomnimy w GROUP BY. Błąd gotowy.

Problem ten można rozwiązać za pomocą podzapytania na podstawie innej tabeli (tzw. Derived Table):

select kod, data, sum(ilosc) 
from    
(select 
   kolumna1 as kod, 
   cast(kolumna_datetime as date) as data, 
   sum(ilosc) as suma 
from tabela) as q
group by kod, data

Można to napisać jeszcze wygodniej w postaci zapytania CTE (Common Table Expression):

with cte_query as 
(select 
   kolumna1 as kod, 
   cast(kolumna_datetime as date) as data, 
   sum(ilosc) as suma 
from tabela)

select kod, data, sum(ilosc) 
from cte_query
group by kod, data

Polecam takie rozwiązanie, zwłaszcza w przypadku złożonych wyrażeń obliczeniowych.