Jakkolwiek wspomniana ustawa nie posługuje się określeniem upadłości konsumenckiej, jednakże określenie to zostało przyjęte w języku potocznym właśnie do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca vs. osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej

W tym miejscu wskazać należy, że przesłanki ogłoszenia upadłości dla przedsiębiorców oraz dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej mogą się różnić. Co również istotne, dłużnik będący przedsiębiorcą (obowiązek zgodnie z art. 21 ustawy Prawo upadłościowe) ma obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. W odniesieniu natomiast do dłużnika nieprowadzącego działalności gospodarczej przepisy ustawy takiego obowiązku nie statuują – innymi słowy możliwość złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest uprawnieniem a nie (jak w przypadku przedsiębiorców) obowiązkiem dłużnika.

Podstawa ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Podstawą ogłoszenia upadłości (w tym również konsumenckiej) jest m. in. niewypłacalność dłużnika. Zgodnie natomiast z treścią art. 11 ust.1 ustawy dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Stosownie zaś do treści art. 11 ust. 1a tej ustawy domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. W konsekwencji należy mieć na uwadze, że kwestia niewypłacalności dłużnika będzie każdorazowo przedmiotem badań sądu upadłościowego, z uwzględnieniem zaciągniętych zobowiązań oraz składników majątku dłużnika. Ważną kwestią jest również, że w postępowaniu dotyczącym upadłości konsumenckiej, dla zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wystarczy, aby dłużnik miał tylko jednego wierzyciela.

Oddłużenie dłużnika

Jako że celem postępowania upadłościowego, w przypadku ogłoszenia upadłości jest oddłużenie dłużnika, w istocie instytucja upadłości konsumenckiej niesie ze sobą daleko idące dla niego dogodności. W tym kontekście zauważyć należy, że złożenie do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości przez osobę nieprowadzącą działalności gospodarczej, nie powoduje z automatu uwzględnienia przez sąd takiego wniosku i ogłoszenia upadłości. Ustawodawca bowiem przewidział w treści art. 491(4) ustawy Prawo upadłościowe sytuację, w której sąd musi oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Orzecznictwo wydane na tle omawianej normy daje podstawy do rozumienia pojęcia stopnia umyślności oraz rażącego niedbalstwa, podając m. in., że Podkreślenia wymagało, że wykładnia przepisu art. 491³ ust. 1 PrUpNapr pozwala na przyjęcie, że dłużnik zobowiązany będzie do wykazania, że jego zadłużenie wynikało z racjonalnych działań, a brak możliwości spłacenia długów spowodowały niezależne od niego okoliczności, o których nie mógł wiedzieć ani ich przewidzieć, zaciągając zobowiązanie lub zobowiązania. Jako przykład takich losowych okoliczności podać można choroby, stany klęski żywiołowej (pożary, powodzie, susze itp.), bezrobocie, czy też śmierć żywiciela rodziny. (…) Należy mieć również na uwadze to, iż procedura „oddłużenia” nie służy zwolnieniu dłużnika od spłaty zobowiązań, lecz przeznaczeniu jego majątku na równomierne i częściowe zaspokojenie wierzycieli (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 19 grudnia 2016r., sygn. akt V Gz 217/16).

Jak wynika z powyżej cytowanego orzeczenia, w istocie po stronie dłużnika muszą zaistnieć losowe okoliczności,  niezależne od jego osoby, nieprzewidywalne, a wskutek to których okoliczności doszło do niewypłacalności dłużnika. W przeciwnym razie mogłoby dojść do sytuacji, w której instytucja upadłości zwanej konsumencką byłaby dalece nadużywana, służąc wyłącznie do optymalizacji majątkowej dłużnika, z pominięciem słusznych interesów wierzyciela.

Kończąc powyższe rozważania warto jeszcze w tym miejscu przytoczyć stanowisko zawarte w uzasadnieniu zmian do ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze z 2014r.:  w którym wskazano m.in., że Podstawową przesłanką negatywną w projektowanych przepisach jest doprowadzenie przez dłużnika do niewypłacalności lub istotne zwiększenie stopnia już istniejącej niewypłacalności, umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa (…). Podkreślić tu należy, że umyślność oznacza objęcie zamiarem dłużnika doprowadzenia do niewypłacalności albo jej pogłębienia, a nie sam fakt umyślnego dokonania czynności, które do niewypłacalności doprowadziły. Przykładowo, umyślne zaciągnięcie kredytu w sytuacji, gdy zamiarem dłużnika nie było doprowadzenie do niewypłacalności, nie będzie oznaczało umyślnego doprowadzenia do niewypłacalności. Jako umyślne doprowadzenie do niewypłacalności albo zwiększenie jej stopnia należy natomiast traktować przypadki celowego wyzbycia się przez dłużnika składników swojego majątku w celu utrudnienia dochodzenia należności przez wierzycieli.

Mając na uwadze powyższe należy pamiętać, że mimo złagodzenia w odniesieniu do osób nieprowadzących działalności gospodarczej wielu rygorów w kwestii możliwości złożenia wniosku oraz przesłanek ogłoszenia upadłości, osoby te są jednocześnie zobowiązane do wykazania, że niewypłacalność nie powstała z powodu rażącego niedbalstwa ani też nie doprowadzili do niej w sposób umyślny.